Downloads

ADHD en ADD protocol psycho-educatiegroep 12+

Collega gz-psycholoog Tirtsa Ehrlich is al enige jaren actief met het schrijven van psycho-educatiematerialen voor kinderen en pubers met ADD/ADHD, waaronder boeken voor deze doelgroep. Graag deelt zij haar protocollen voor de ADD en ADHD psycho-educatiegroep voor pubers met u, inclusief de presentatie over deze ADD-groep en de presentatie over deze ADHD-groep.

Algemene Standaard Testgebruik NIP (2017)

In de AST worden richtlijnen beschreven met betrekking tot psychodiagnostisch onderzoek. Het gaat niet alleen over het psychodiagnostisch rapport, maar ook over de keuze van tests, de onderzoeksprocedure en rechten van cliënten komen aan bod. En nog veel meer. Er wordt inmiddels gewerkt aan een update van deze 2017-versie.

Angst

De bewezen effectieve behandeling van angst is doorgaans cognitieve gedragstherapie en maakt gebruik van technieken als exposure (met responspreventie) en aanpassingen in cognities (gedachtes uitdagen, helpende gedachtes formuleren, verwachtingen bijstellen door ervaring). Een goede interventie begint met psycho-educatie.

Voor kinderen vanaf de basisschoolleeftijd is er een toegankelijke en vrolijk met minions geïllustreerde uitleg beschikbaar: 5 dingen je die wilt weten over angst. Hoewel de bestanden overlap hebben, kunt u het kind en de ouders ook een geïllustreerde uitleg meegeven, waarin nog wat meer wordt uitgelegd hoe angst, vermijding en de behandeling werken: Angst en vermijding. Dit bestand is wat ‘droger’ en theoretischer dan ‘5 dingen je die wilt weten over angst’, maar nog steeds geschreven voor kinderen. Dit document eindigt met een grafiek die illustreert hoe vermijdingsleren en exposure werken. Deze grafiek kunt u nog iets krachtiger gebruiken in uw psycho-educatie door deze als aparte PowerPoint illustratie aan uw cliënt toe te lichten. Dit werkt verhelderend en motiverend voor behandeling. Geef het na openen full screen weer (F5) en wandel dan rustig door de slides, terwijl u uitleg geeft over hoe vermijdingsleren en exposure werken.

Om zicht te krijgen op het angstniveau, kunnen ‘schaalvragen’ helpen (‘Hoe hoog is je angst op een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 betekent…’). Gebruik hierbij een kleurenprint van de thermometer om aan het kind voor te leggen, zodat deze ondersteund wordt in het taxeren van zijn angst. Uiteraard is deze ‘angstthermometer’ ook voor allerlei andere doelen prima te gebruiken zoals boosheid, stemming, vermoeidheid, energiepeil, de sfeer thuis of schoolplezier. Sommige kinderen of therapeuten verkiezen een andere schaalverdeling (bijvoorbeeld 1 tot 100) of positief geformuleerde naam (angstthermometer → ontspanningsthermometer; boosheidthermometer → zelfcontrolethermometer, enz.) verkiezen. Je vraagt dan niet de klacht te kwantificeren maar juist de mate waarin het doel is bereikt.

Beloningsprogramma

Beloningsprogramma’s komen in velen soorten en maten voor en lang niet iedereen is zich ervan bewust wat er allemaal komt kijken bij het succesvol voorbereiden en uitvoeren van zo’n programma. Download de uitgebreide handleiding voor ouders, groepsleiding en de therapeut. Verder kunt u gebruik maken van de kant-en-klare schema’s in Word die op maat kunnen worden ingevuld en aangepast aan de situatie en wensen van het betreffende kind. Belangrijk is te benadrukken dat te snel (lees: onvoldoende voorbereid) starten met een dergelijk programma het lastiger kan maken om er naderhand succes mee te boeken. Laat de mensen die het moeten uitvoeren dus eerst rustig het document bestuderen, maak daarna samen een conceptprogramma (of laat hen een concept maken waarbij u vanuit uw deskundigheid meedenkt en suggesties doet) en ga het pas uitvoeren als alles voldoende stevig staat en ook met het kind goed voorbesproken is.

Beweging en effect op leerprestaties

Op 14 december 2011 verscheen er een artikel in de Volkskrant n.a.v. een onderzoek van bewegingswetenschappers van de Universiteit Groningen. Dagelijks een uur doelgericht en complex bewegen blijkt de cognitieve ontwikkeling goed te doen. Kinderen die over goede bewegingsvaardigheden beschikken, beter presteren op competenties als lezen, spellen en rekenen. Kinderen met bovenmatig bewegingstalent volgen vaker een hoger schooltype (havo, vwo) dan het landelijk gemiddelde. Ze halen hogere cijfers en blijven minder vaak zitten. Fittere kinderen zijn betere leerlingen. Regelmatig bewegen leidt onder meer tot verbeterde doorbloeding van de hersenen. Bij complexe bewegingsvaardigheden wordt gebruik gemaakt van dezelfde hersengebieden als bij hogere cognitieve competenties. Fittere kinderen zijn beter in problemen oplossen, ze letten beter op tijdens de les, maken bewustere keuzes en vallen op door doelgericht gedrag. ‘Ze weten eerder wat ze moeten doen om te bereiken wat ze willen.’

Brain Blocks psycho-educatie autisme (ASS): samenvatting voor cliënt

Voorheen was ‘Ik Ben Speciaal 2’ een leidend werkboek bij het geven van voorlichting aan mensen over hun eigen autisme. Tegenwoordig is Brain Blocks in opmars en heeft dit ook mijn voorkeur. Brain Blocks hanteert een andere insteek en gebruikt een eigen taal met aansprekende materialen. Ik vind het een waardevolle methode, waarbij ik nog één ding miste; ‘iets’ om op papier mee te geven aan het kind en ouders, om te voorkomen dat de uitleg verwaterd of verloren gaat, naarmate de sessie(s) langer geleden zijn. Dat speelde bij ‘Ik Ben Speciaal’ niet, waar de cliënt het werkboek aan de module overhield. Lang niet altijd wordt Brain Blocks gegeven in een context waarin iedereen ook die taal spreekt. Het wordt vaak als een losse psycho-educatiemodule ingezet bij cliënten en hun ouders in de ambulante ggz, waarbij recentelijk de ASS-diagnose is gesteld. Vaak gaat daarna een andere hulpverlener met het gezin verder, die lang niet altijd goed bekend is met Brain Blocks. Omdat deze methode een eigen taal hanteert, vind ik het van toegevoegde waarde voor kinderen/ouders om ze een samenvatting te kunnen meegeven, waarin ze alles nog eens rustig kunnen nalezen. Dat is ook prettig voor de ouder die er niet bij kon zijn of de leerkracht, die het kind erover hoort praten en er iets meer over wil weten. Download hier de Brain Blocks samenvatting psycho-educatie autisme, die ik heb gemaakt om in deze behoefte te voorzien (het komt dus niet vanuit de ontwikkelaar van Brain Blocks). Feedback is van harte welkom.

Determinanten van studiesucces

In zijn promotieonderzoek keek arbeidspsycholoog Rutger Kappe naar determinanten van studiesucces. Naast intelligentie bleken factoren als consciëntieusheid en intrinsieke motivatie belangrijke determinanten voor succes en zelf een grotere rol te spelen dan intelligentie zelf. Voor werksucces bleken competenties belangrijker dan studiecijfers. Download hier zijn proefschrift (2011). Achteraan is een Nederlandse samenvatting.

Eten: kinderen dingen leren eten en nog lekker vinden ook!

Naar aanleiding van een kind dat ik in behandeling had, heb ik uitgezocht hoe leerbaar smaak is en hoe je kinderen dingen kunt leren eten die ze vies vinden (bijv. groenten). In 'Leren eten, leren lusten' (Kinderen leren eten en leren lusten wat ze nu nog vies vinden; hoe doe je dat?) leest u de kneepjes van het vak. Deze handleiding is geschreven in leesbare taal voor ouders. De gegeven adviezen zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, maar omwille van de leesbaarheid en de doelgroep van het document, zijn bronvermeldingen weggelaten.

In De Psycholoog van sept. 2020 stond een interessant artikel over een specifiek aspect van smaak. De belangrijkste bevindingen zijn verwerkt in bovengenomed document, maar als u meer achtergrondinformatie wilt weten: lees hier ‘Proef de textuur - de invloed van tactiele waarneming op het lusten van groenten en fruit’. Vroeg ermee beginnen blijkt belangrijk en… spelen met het eten blijkt voor jonge kinderen zelfs helpend!

Mogelijk is ook de website http://datlustikniet.info voor u interessant?

Evaluatieschema Emoties & Gedrag voor kinderen

Collega gz-psycholoog Francien de Pree stelt een schema beschikbaar dat zij ontwikkeld heeft. In dit weekschema kan per dagdeel aan de hand van 3 smileys worden geregistreerd hoe ‘het’ is gegaan. De toepasbaarheid is breed en vooral afhankelijk van de creativiteit van de gebruiker. Zo kan het gaan over hoe een kind zich voelt (bij somberheid), of het goed is gegaan met bepaald gedrag (denk aan temperamentvolle kinderen met impulsdoorbraken), of het gelukt is zelf te denken aan het innemen van de medicijnen of op tijd klaar zijn om naar school te vertrekken, enz. Bruikbaar als registratieformulier of inpasbaar in een beloningsprogramma. Download hier het evaluatieschema met de smileys (PowerPoint-bestand).

Gedachte-Kracht.nl: kinderen positief leren denken

Nicole Hage heeft veel leuke en kindvriendelijke materialen ontwikkeld, waarvan zij ook veel gratis deelt via www.gedachte-kracht.nl. Hier vindt u onder andere het complete full-color boek Gedachte-Kracht (voor als je nieuwsgierig bent naar wat je gedachten voor je kunnen doen) digitaal, waarin kinderen op een leuke manier uitgelegd krijgen hoe belangrijk gedachten zijn en dat ze hierop ook invloed hebben. Het materiaal heeft een hoog positief en ‘feel good’ gehalte en staat vol met allerlei actieve oefeningen en hulpmiddelen.

Geheugen

Soms doe je wel eens geheugenonderzoek binnen je neuropsychologische diagnostiek en komt daar een zwak geheugen uit naar voren, wat ook overeenkomt met de vergeetachtigheid die je van ouders terughoort. Er is dan lang niet altijd gelijk sprake van een geheugenstoornis, evenmin hoeft er iets mis te zijn in de hersenen. Maar het feit is wel dat de jongere veel vergeet en daardoor in de praktijk ook problemen ervaart. Samen met een oudere adolescent maakte ik een aantal jaar geleden een document met informatie over het geheugen en vooral een opsomming aan geheugenstrategieën waardoor hij in de praktijk zo min mogelijk last ondervond van zijn zwakke geheugen. Gebruik de Tips bij Geheugenproblemen naar eigen inzicht voor uw jongeren of jongvolwassenen met geheugenproblemen. Veel van de genoemde strategieën kunnen ook handig zijn voor jongeren met ADD of ADHD. Nadien vond ik op internet de gratis te downloaden pdf-versie van het boek Onvergetelijk – geheugenoefeningen voor thuis, geschreven door collega’s Marianne Schmidt en Nathalie van Kordelaar.

Ontspanningsoefeningen

U kunt hier twee ontspanningsoefeningen voor kinderen en jongeren downloaden. De hoge kwaliteit mp3-bestanden (320 kbps) kunnen op alle gangbare media worden afgespeeld, zoals mp3-spelers, tablets en mobiele telefoons.

- ‘Ontspanningsoefening - spieren’ (10:14 minuten) maakt gebruik van progressieve spierrelaxatie volgens de Jacobson-methode, waarbij aan de hand van leuke metaforen spiergroepen selectief worden aangespannen en ontspannen. Download hier de mp3 (23,5 MB) of luister via YouTube (full HD 1080p).

- ‘Ontspanningsoefening - strand en ademhaling’ (7:46 minuten) is een geleide verbeeldingsoefening met aandacht voor ademregulatie, waarin het kind aan de hand van een verhaal imaginair wordt meegenomen naar een tropisch strand. Deze oefening is geschikt voor alle leeftijden. Download hier de mp3 (18,1 MB) of luister via YouTube (full HD 1080p).

De oefeningen zijn ingesproken door gz-psycholoog Yaron Kaldenbach. De twee oefeningen kunnen los van elkaar gebruikt worden en zijn zowel individueel als in groepsverband toepasbaar: thuis op de bank na een drukke schooldag, voor het slapen gaan, in de klas, tijdens de gymles, binnen een groepstherapie of op een logeerweekend/kamp.

Stimuleer kinderen om er iets leuks of bijzonders van te maken, bijvoorbeeld door het samen met de ouders of een vriend(innet)je te doen. Veel kinderen vinden het mooi om het daarna te imiteren en bij de ouders toe te passen (het heeft voor hen vaak iets magisch en hypnotiserends), die dan natuurlijk laten merken dat ze er heel ontspannen en rustig van worden. Ik ben benieuwd naar uw ervaringen en feedback (ykaldenbach@hotmail.com).

Psychosen (GedachtenUitpluizen.nl)

Prof. dr. Mark van der Gaag is al jarenlang een autoriteit op het gebied van psychosen. Samen met zijn collega’s heeft hij de website gedachtenuitpluizen.nl ontwikkeld, waarop veel downloads staan m.b.t. diagnostiek en behandeling van alles wat met psychosen te maken heeft.

Ruwe testgegevens archiveren

Sinds een aantal jaar zijn ruwe testgegevens (uw WISC-III boekje, ingevulde vragenlijsten, diagnostische tekeningen, enz.) onderdeel van het dossier en daarmee onderhevig aan de rechten en plichten die t.a.v. de dossiervoering gelden. De enige uitzondering is dat men geen recht op een kopie van de ruwe testgegevens heeft (wel recht op begeleide inzage). Dit heeft te maken met de auteursrechten die op het materiaal rusten en de risico's die ontstaan als de test gaat circuleren (waardevermindering, mensen kunnen zich voorbereiden, enz.). Dit betekent dat u de ruwe testgegevens net zolang moet bewaren als de rest van het dossier. Omdat dossiers tegenwoordig vaak digitaal zijn en het zeer veel werk is om alle ruwe testgegevens te scannen, kunnen deze apart worden gearchiveerd in enveloppen. Het is wel belangrijk dat hier allerlei gegevens opstaan, zoals naam en geboortedatum van de cliënt, testdatum en naam van de onderzoeker, enz. Om efficiëntie te bevorderen kunt u enveloppen laten bedrukken, zodat onderzoekers minder hoeven in te vullen en niets kunnen vergeten. Download hier een voorbeeld van een GGZ-instelling. De wettelijke bewaartermijn van 20 jaar (was voorheen 15 jaar) geldt alleen als u onder de WGBO valt (bijv. de GGZ en somatische gezondheidszorg). Bij twijfel kunt u het beste contact zoeken met de jurist van uw beroepsvereniging.

De laatste jaren is steeds meer gebruik dat ziekenhuizen en GGZ-instellingen deze 20-jarige bewaartermijn pas laten ingaan op de dag dat een kind 18 jaar wordt; het bereiken van de zgn. ‘meerderjarigheidsgrens’. Een dossier wordt dan pas vernietigd vanaf de 38^e verjaardag van degene die als minderjarige in zorg was. De WGBO verplicht dit langer bewaren niet, maar staat het wel toe. Ook het NIP adviseert het. Reden is dat 20 jaar best wel ‘kort’ kan zijn, nu velen pas in hun (jong)volwassenheid meer gaat reflecteren op de eigen jeugd en in dat kader dossierinformatie kunnen willen inzien. En dan zou het onwenselijk zijn als de rapportage over het gezinsonderzoek, de uithuisplaatsing, enz. op 2-jarige leeftijd al zou worden gewist als het kind 22 jaar is en nog niet is toegekomen aan het ‘verwerken’ van de jeugd.

Signaleringsplan

Zowel op crisisafdelingen, op leefgroepen als bij thuiswonende kinderen/jongeren die speciale zorg vragen, worden signaleringsplannen gebruikt. Hierin kun je voor verschillende gemoedstoestanden aangeven wat de signalen voor jezelf en je omgeving zijn en wat er dan concreet gedaan moet worden. Download hem hier, met dank aan collega Tineke Spruijt.

Slaaphygiëne checklist: 50 tips bij slaapproblemen

Het bestand ‘Slaaphygiëne checklist: 50 tips bij slaapproblemen’ is te gebruiken bij kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. De checklist bevat 50 punten die een rol kunnen spelen bij het ontstaan, voortbestaan en vooral oplossen van slaapproblemen. Het gestructureerd doornemen van deze punten geeft zicht op de mogelijke oorzaak en biedt direct concrete mogelijkheden om met aanpassingen te onderzoeken of het de slaap verbetert.

Het Expertisecentrum Slaap en Psychiatrie van GGZ Drenthe heeft een mooie Infographic ontwikkeld met op 1 A4’tje een aantal belangrijke slaaphygiënetips. Het punt van ‘maximaal 8 uur in bed’ ligt bij de jeugddoelgroep uiteraard wat genuanceerder.

Tekendiploma: bewust en angstverminderend omgaan met tekenbeten

Kinderen kunnen bang zijn voor een tekenbeet (angst voor de ziekte van Lyme). Zorg, wanneer u hiermee te maken kunt krijgen, dat u goed weet hoe u een teek (niet) moet verwijderen (zie o.a. www.rivm.nl). De teek moet zo snel mogelijk en op de juiste manier verwijderd worden om de kans op besmetting te minimaliseren. Naast andere manieren om angst te verminderen kan ook het Tekendiploma behulpzaam zijn als u met tekenbeten bij kinderen te maken krijgt. Het Tekendiploma is informatief, luchtig en serieus tegelijk. Het kind wordt betrokken bij het verwijderen van de teek en invullen van het diploma, wat een gevoel van controle geeft. De humor en informatie verminderen de angstige lading. Zo mag het kind zijn/haar teek een naam geven en de verwijderde teek wordt met een plakbandje op het diploma geplakt als 'trofee' (en natuurlijk 'om ontsnappen te voorkomen'). Op het diploma staat alle medisch relevante informatie, zoals de beetdatum en beetplek, en op welke symptomen men alert moet blijven. Het diploma is zeer geschikt voor gebruik in omgevingen waarin men vaak met tekenbeten te maken heeft: scholen, zwembaden, campings, vakantiekampen, clubs, georganiseerde activiteiten in bos, heide en duinen, enz. Print het tekendiploma dubbelzijdig en in kleur. Kinderen vinden teken doorgaans interessant als u er wat meer over kunt vertellen. Ook vinden ze het leuk om te herkennen in welk ontwikkelingsstadium ‘hun’ teek zich bevindt (larve, nimf of volwassen mannetje/vrouwtje), door onder meer het aantal pootjes te tellen (larve heeft er 6, de rest 8) en het lijfje te bestuderen. Bent u betrokken bij een organisatie waar tekenbeten vaak voorkomen en u werkt met groepen kinderen (bijv. scouting), dan kunt u het Tekendiploma Gold als toevoeging gebruiken voor bijzondere gevallen (een uitzonderlijke teek, een afwijkende beetplek of een teek die zich lastig liet verwijderen).

Wilt u als organisatie het tekendiploma gaan gebruiken en wenst u bepaalde aanpassingen (bijv. uw eigen logo erop)? Neem dan contact op.

In het tekendiploma wordt het gebruik van een Aspivenin vacuümpompje beschreven (online en bij apotheken verkrijgbaar). Dit is geen onderdeel van de huidige officiële richtlijnen, maar een extra ingebouwde zekerheid dat het gevoel van veiligheid bij kinderen versterkt (alsof je het evt. ingespoten 'gif' er weer uithaalt). Voordeel van het pompje is daarnaast dat u de kans op infecties in de huidgang verkleint en kunt checken of de teek de bloedbaan al had bereikt; in dat geval komt er een bloeddruppeltje op de huid liggen.

Tics

De behandelrichtlijnen voor tics bij kinderen schrijven voor om in eerste instantie cognitieve gedragstherapie te doen, zo nodig in tweede instantie aangevuld met medicatie. Binnen de CGT zijn ‘exposure met responsepreventie’ en ‘habit reversal’ bewezen effectieve methoden. In het Stappenplan ‘Mijn tics de baas’ krijgen kinderen (vanaf de basisschoolleeftijd) uitleg over tics en wat ze van de behandeling volgens ‘habit reversal’ kunnen verwachten (inhoud en effecten).

Zelfbeschadigend gedrag / zelfverwonding / self-harm / automutilatie (verouderde term): functies, basishouding en voorbeeldvragen

Er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen zichzelf beschadigen. In 10 functies van zelfbeschadigend gedrag heb ik de de meest voorkomende redenen op papier gezet, die u als hulpverlener kunnen helpen bij het in gesprek gaan met degene die dit doet (bronnen: literatuur, eigen klinische ervaring en meedenkende collega’s, met dank aan Nienke Kool). Naast de genoemde ‘functies’ wordt er ook ingegaan op de basishouding van waaruit u het gesprek met iemand hierover voert en worden er voorbeelden gegeven van allerlei vragen die u kunt stellen. Ongetwijfeld zal dit document ook bij jongeren en volwassenen terecht komen die zichzelf beschadigen. Is dat erg? Nee hoor, het kan ook jou misschien helpen om wat meer zicht te krijgen op waarom je het doet en of je dit zo wilt blijven doen. Ik hoor graag feedback.

Link gerust naar deze website. Informatie mag echter niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming worden gepubliceerd/overgenomen op andere websites dan www.apollopraktijk.nl of worden aangepast (in welke vorm dan ook) zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Yaron Kaldenbach. Ook is het niet toegestaan de bronvermelding/auteur weg te laten, waardoor de suggestie kan worden gewekt dat iemand anders de bestanden op deze website heeft ontwikkeld. Voor zover het bestanden betreft waarvan Yaron Kaldenbach het copyright bezit, is het wel toegestaan deze te downloaden en intern op een centrale server/schijf van een instelling te zetten, voor intern gebruik. In dat geval wordt u wel aangeraden regelmatig te checken op de website of er recentere versies zijn verschenen en u kosteloos te abonneren op de Nieuwsbrief via ykaldenbach@hotmail.com. Bij belangrijke updates ontvangt u dan een e-mail. Ook is het toegestaan om de bestanden van Yaron Kaldenbach via e-mail in ongewijzigde vorm verder te verspreiden (als het om grotere groepen geadresseerden gaat, dan graag even vooraf overleg). Los van auteursrechtelijke redenen is het belangrijk dat de kwaliteit van de geboden informatie gewaarborgd blijft en dit kan niet langer worden gegarandeerd als anderen dingen aanpassen. Door één centraal podium te houden waar de informatie wordt gedeeld (deze website), kan iedereen erop vertrouwen dat men hier de meest recente versies vindt waarin verbeteringen t.a.v. evt. eerdere versies zijn aangebracht.